Moms4moms

Η ανησυχία της γυναίκας για την ικανότητά της να ανταποκριθεί στον μητρικό ρόλο κατά την περιγεννητική περίοδο.

Η περιγεννητική περίοδος αποτελεί μια κρίσιμη φάση μετάβασης, όπου η γυναίκα καλείται να αναπροσαρμόσει την ταυτότητά της ενόψει του νέου της ρόλου ως μητέρα. Ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά ψυχολογικά φαινόμενα αυτής της περιόδου είναι η ανησυχία για την ικανότητα ανταπόκρισης στον μητρικό ρόλο, γνωστή και ως μητρική αυτο-αποτελεσματικότητα (maternal self-efficacy). Πρόκειται για την υποκειμενική πεποίθηση της γυναίκας ότι είναι ικανή να φροντίσει και να ανταποκριθεί με επάρκεια στις ανάγκες του βρέφους της.

Η θεωρία της Mercer (2004) για τη διαδικασία της «κατάκτησης του μητρικού ρόλου» (Maternal Role Attainment) υποστηρίζει ότι η μητρότητα δεν είναι μια στιγμιαία κατάσταση, αλλά μια δυναμική διαδικασία που διαμορφώνεται σταδιακά. Καθώς η γυναίκα αλληλεπιδρά με το παιδί της και ενσωματώνει εμπειρίες και ρόλους, διαμορφώνει την αίσθηση της επάρκειας. Ωστόσο, σε αυτό το στάδιο είναι σύνηθες να εμφανίζεται αβεβαιότητα, φόβος και αυξημένο άγχος.

Η διεθνής βιβλιογραφία αναδεικνύει πολλούς παράγοντες που επηρεάζουν τη μητρική αυτο-αποτελεσματικότητα. Μελέτη των Leahy-Warren, McCarthy & Corcoran (2012) έδειξε ότι η κοινωνική υποστήριξη από σύντροφο, οικογένεια ή επαγγελματίες υγείας σχετίζεται θετικά με την ενίσχυση αυτής της εμπιστοσύνης. Αντιθέτως, η απομόνωση και η έλλειψη καθοδήγησης εντείνουν την αμφιβολία για την ικανότητα φροντίδας.

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η ψυχική ευαλωτότητα της γυναίκας. Σύμφωνα με τους Teti & Gelfand (1991), οι γυναίκες που δεν αισθάνονται ικανές ως μητέρες είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν επιλόχειο άγχος και κατάθλιψη. Αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την αλληλεπίδραση με το βρέφος και να παρεμποδίσει τη δημιουργία ασφαλούς δεσμού.

Η αίσθηση αυτο-αποτελεσματικότητας επηρεάζεται επίσης από τις πρώιμες εμπειρίες της μητέρας, τις αναπαραστάσεις της για τη γονεϊκότητα και την ικανότητά της για συναισθηματική ρύθμιση. Όπως υποστηρίζουν οι Leerkes & Crockenberg (2002), η ενίσχυση αυτής της πεποίθησης οδηγεί σε πιο θετικές, ευαίσθητες και αποτελεσματικές συμπεριφορές φροντίδας. Η έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ενίσχυση της μητρικής αυτο-αποτελεσματικότητας είναι καίριας σημασίας για την ψυχική υγεία της μητέρας και την ποιότητα της σχέσης με το παιδί.

Ψυχοεκπαίδευση κατά την εγκυμοσύνη και καθοδήγηση από επαγγελματίες υγείας: Μαθήματα προετοιμασίας γονεϊκού ρόλου (π.χ. από επαγγελματίες υγείας όπως γιατροί, μαίες, ψυχολόγοι κ.λ.π.) ενισχύουν τη γνώση και την αυτοπεποίθηση. Η ενημέρωση γύρω από τη φροντίδα του βρέφους και τις αλλαγές της μητρότητας μειώνει το άγνωστο και ενισχύει την αίσθηση ελέγχου. Επίσης, μπορούν να ενισχύσουν τη γυναίκα μέσα από καθησυχαστική, προσωποκεντρική φροντίδα και καθοδήγηση, ενισχύοντας τις θετικές συμπεριφορές φροντίδας.

Υποστηρικτικές ομάδες μητέρων: Η επαφή με άλλες γυναίκες του οικείου περιβάλλοντος που βρίσκονται στην ίδια φάση ή μέσα από ομάδες, κοινότητες και οργανισμούς που παρέχουν υπηρεσίες φροντίδας σε άτομα στην περιγεννητική περίοδο (π.χ. moms4moms) ενισχύει το αίσθημα κατανόησης, αλληλοβοήθειας και φυσιολογικοποίησης της ανησυχίας.

Συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία: Σε περιπτώσεις αυξημένου άγχους, τραύματος ή προηγούμενων δυσκολιών, η εξατομικευμένη ψυχολογική υποστήριξη μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση της μητρικής ταυτότητας και της συναισθηματικής διαχείρισης.

Συμμετοχή και υποστήριξη του οικογενειακού πλαισίου: Η ενεργή εμπλοκή του/της συντρόφου στη φροντίδα και υποστήριξη της μητέρας σχετίζεται με υψηλότερα επίπεδα μητρικής αυτο-αποτελεσματικότητας και μειωμένη απομόνωση. Σημαντικό ρόλο θα μπορούσε να παίξει η βοήθεια (πρακτική ή συναισθηματική) της ευρύτερης οικογένειας (π.χ. παππούδες, γιαγιάδες) καθώς και οι «σημαντικοί άλλοι» όπως οι φίλοι, διατηρώντας μια στάση αποδοχής απέναντι στην μητέρα αποφεύγοντας αυστηρή κριτική και υποδείξεις στους νέους γονείς και την ρουτίνα τους.

Η ενίσχυση της μητρικής αυτο-αποτελεσματικότητας δεν συμβάλλει μόνο στην ευημερία της μητέρας, αλλά και στην ποιοτική σχέση με το παιδί και την ομαλή ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη. Γι’ αυτό, η έγκαιρη, ολιστική και συστηματική υποστήριξη της γυναίκας είναι θεμελιώδης στην περιγεννητική φροντίδα. Το σημαντικότερο κομμάτι που προλαμβάνει την ένταση της δυσφορία των γονέων αναφορικά με την αυτό-αποτελεσματικότητα τους στον γονεϊκό ρόλο είναι η ανοιχτή επικοινωνία των αναγκών τους οι οποίες είναι υψίστης σημασίας να φροντιστούν με στάση αποδοχής και ενσυναίσθησης από το περιβάλλον τους.

Τέλος, θυμήσου ότι οι φόβοι σου έχουν νόημα, δείχνουν τον ενδιαφέρον και την ανησυχία σου, επικοινώνησέ τους, φρόντισέ τους, ζήτα βοήθεια αν το χρειάζεσαι. Τα παιδιά έχουν ανάγκη από αυθεντική φροντίδα όχι από «τέλειους» γονείς.

Σιβρήκας Θεόφιλος, Ψυχολόγος 

Απόφοιτος του τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών, με εξειδίκευση στην Έγκαιρη Παρέμβαση στην Ψύχωση.